W świecie kultury tradycyjnej przesileniu zimowemu z najdłuższymi nocami i krótkimi dniami towarzyszyły magiczne zabiegi i śpiewanie pieśni o Narodzeniu Pańskim. Był to okres oczekiwania na symboliczny moment nadejścia światła – czas Bożego Narodzenia. Według prastarych, przedchrześcijańskich zwyczajów zaklinano wówczas urodzaj, oddawano cześć mocom natury i wróżono o przyszłości. Wykonywane wówczas kolędy i pastorałki opowiadały o cudzie narodzin Dzieciątka, adoracji żłobka przez pasterzy, zawierały życzenia pomnożenia dobytku, a także powodzenia w zabiegach służących trwaniu ludzkich gromad. Powszechne było przekonanie, że słowa zawarte w tych pieśniach mają magiczną, sprawczą moc. Postrzeganie czasu w jego kolistej postaci powtarzających się pór roku wymagało corocznego odnawiania świata poprzez śpiew towarzyszący obrzędowym aktom.

Wśród artystów, których posłuchać będzie można w NFM, wystąpi Góralski Teatr Pieśni „Dunawiec” ze Zbylutowa. Członkinie grupy są potomkami Górali Czadeckich z Bukowiny, ekspatriowanych na Dolny Śląsk w 1946 roku. Zespół jest laureatem III nagrody International Musical Eisteddfod w Middlesbrough w Wielkiej Brytanii, a także Baszty – głównej nagrody festiwalu kazimierskiego. W repertuarze ma archaiczne pieśni wyniesione w dziewiętnastym stuleciu z dawnej ojczyzny na Śląsku Cieszyńskim. W 2024 roku za całokształt dotychczasowej działalności został uhonorowany Nagrodą im. Oskara Kolberga. Dwa lata wcześniej to prestiżowe wyróżnienie otrzymał także Zespół Śpiewaczy „Waliszowianie” z Nowego Waliszowa. Jego członkinie pochodzą z rodzin ekspatriantów z przedwojennych polskich Kresów. Na Dolny Śląsk przybyli oni w 1945 roku ze wsi Tarnowica Polna nieopodal Tłumacza w województwie stanisławowskim. Ich pieśni stanowią relikt kultury kresowej, a język pozostaje zabytkiem dawnej gwary Polaków z Podola. Zespół jest również laureatem Turnieju Muzyków Prawdziwych w Filharmonii Szczecińskiej. Współpracował z instytucjami muzealnymi regionu, współuczestnicząc w przygotowaniu ekspozycji poświęconych kulturze powojennych osiedleńców na Dolnym Śląsku. Z renomowanym Teatrem Pieśń Kozła członkinie zespołu przygotowały premierę spektaklu pt. Pomnę, pomnę…

Podczas koncertu w NFM zaśpiewają także wybitne solistki. Wielokrotna laureatka kazimierskich festiwali Joanna Matusiak z Czarnego Boru kontynuuje tradycje związane z kulturą rodzinnego Skalnego Podhala, uczestnicząc w widowiskach obrzędowych oraz prezentacjach pieśni i muzyki. Wywodząca się z grupy Górali Czadeckich Zofia Tarasiewicz z Bolesławca w swoim repertuarze ma unikalne pieśni przekazane przez pokolenie rodziców. Wchodzą one w skład kanonu repertuarowego polskich wspólnot zamieszkujących niegdyś cesarską, a potem rumuńską Bukowinę. Jest jedną z nielicznych laureatek festiwalu tradycji w Kazimierzu Dolnym uhonorowanych dwukrotnie główną nagrodą – Basztą. W 2020 roku otrzymała najwyższe wyróżnienie w dziedzinie zasług dla kultury ludowej – Nagrodę im. Oskara Kolberga. 

Narodowe Forum Muzyki im. Witolda Lutosławskiego realizuje przedsięwzięcie Pieśni z lasów i pól – prezentacja repertuaru ludowej muzyki dawnej w wykonaniu śpiewaków pochodzących z powojennych grup osiedleńczych na Dolnym Śląsku.