Prelekcja poświęcona jest pojęciom kolędy i kolędowania w polskiej kulturze ludowej. Znaczenie tych dwóch słów nie jest tożsame, choć oba odnoszą się do tradycji pieśni i obrzędów od wieków kultywowanych w Kościele oraz w folklorze w okresie adwentu, Bożego Narodzenia (przełomu roku) i… Wielkanocy (przełomu zimy i wiosny).

Kolędowanie przejawia się dwojako: to śpiewanie zwanych pastorałkami pieśni na temat cudu narodzenia Dzieciątka Jezus i przybycia pasterzy do żłóbka, a także tak zwanych kolęd życzących – pieśni i recytacji o charakterze „spersonalizowanym” pod względem kategorii osób, do których są kierowanie, i ich potrzeb. Odbiorcami tych drugich są bowiem gospodarze, gospodynie, chłopcy (kawalerowie) i dziewczęta (panny), a utwory te dotyczą spraw szczególnie istotnych i pożądanych przez te postaci (na przykład obfitych plonów i przychówku w hodowli zwierząt domowych czy rychłego zamążpójścia). Ogólnie rzecz biorąc, należy podkreślić, że kolędowanie zimowe ma miejsce w czasie „godów” (od pierwszego dnia świąt Bożego Narodzenia do święta Trzech Króli), w niektórych częściach naszego kraju jednak rozpoczyna się już w adwencie – na przykład na Pomorzu, a zwłaszcza Kaszubach, czy w wioskach Beskidu Śląskiego. Kolędowanie wiosenne natomiast jest typowe dla Lubelszczyzny, Podlasia, Suwalszczyzny, ale również Beskidu Śląskiego. 

W różnych regionach wykształciły się rozmaite rodzaje kolędowania. Pieśni o tym przeznaczeniu mogą być recytowane lub śpiewane, a ich wykonywaniu nierzadko towarzyszą muzykanci (pojedynczy lub nawet kapele). Tym najstarszym z nich (o źródłach jeszcze przedchrześcijańskich) wtóruje zazwyczaj „antymuzyka” wykonywana na tak zwanych „antyinstrumentach”, co bywa też określane jako wrzawa obrzędowa.

Prof. dr hab. Zbigniew Jerzy Przerembski pracuje w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalizuje się w badaniu muzyki ludowej i dziejów muzyki tradycyjnej w Polsce i Europie, w tym analizie i klasyfikacji stylów, gatunków i form, instrumentów oraz praktyki wykonawczej. Jest autorem lub redaktorem naukowym trzynastu książek; opublikował ponad dwieście tekstów naukowych i popularnonaukowych zamieszczonych w polskich i zagranicznych pracach zbiorowych i periodykach specjalistycznych, encyklopediach muzycznych i powszechnych oraz witrynach internetowych.