Stałym punktem programu kolejnych odsłon festiwalu Musica Electronica Nova są koncerty prezentujące najnowsze dzieła twórców związanych z Wrocławskim Oddziałem Związku Kompozytorów Polskich. Tegoroczne prawykonania oscylować będą wokół refleksji nad potencjałem sztucznej inteligencji oraz namysł nad ludzką egzystencją.

Tytułowe coup de grâce w utworze Agaty Zemli wyraża akt łaski, miłosierdzia, oznaczający śmiertelny cios zadany cierpiącej lub rannej istocie, skracający jej męki. Kompozycja ta jest zarazem próbą zmierzenia się z tematem przemijania i żałoby. Głęboko emocjonalne doświadczenie stało się dla artystki impulsem do pochylenia się nad ulotnością życia każdego z nas. W ramach prawykonania dzieła o tak intymnym rysie autorka zaplanowała także przekazanie słuchaczom swojej wiadomości w nietypowej dla koncertu formie. „Pragnienie tworzenia »czegoś na wieczność« jest tylko próbą oszukania czasu, który i tak wszystkich nas zmyje” – rozważa z kolei Adam Porębski na kanwie Muzyki jednorazowej. „Napinamy się, tworząc wielkie dzieła, które mogą rzekomo zmieniać świat, dotykać absolutu, podejmować zagadnienie życia i śmierci, komentować rzeczywistość... Ale tak serio: kogo to w ogóle obchodzi?” – kreśli dalej swój zamysł kompozytor, podając w wątpliwość wartość sztuki w rzeczywistości funkcjonującej w ramach krótkiego terminu przydatności.

„Cogito ergo sum” – słowami Kartezjusza nadal dowodzi się istnienia danego podmiotu. W obecnych czasach, coraz bardziej zdominowanych przez działania sztucznej inteligencji, nasuwa się jednak refleksja: AI nie myśli, a jednak jest. Utwór Magdaleny Gorwy dotyka tematyki związanej z sensem tworzenia sztuki przez człowieka w starciu z możliwościami technologii, która również pozostaje w procesie twórczym – generując muzykę, obrazy, literaturę. Czy wkrótce zastąpi ona artystów? Pomimo że to tylko zaawansowany kalkulator, jego możliwości budzą niebezpodstawne przerażenie. Dolina niesamowitości (ang. ‘uncanny valley’) to z kolei koncepcja w robotyce i animacji komputerowej, która opisuje naszą emocjonalną reakcję na roboty i inne sztuczne byty bardzo podobne do człowieka. Ludzki poziom sympatii do nich ma początkowo tendencję rosnącą, ale potem – gdy zaczynamy dostrzegać ich subtelne niedoskonałości – wykres gwałtownie spada i to właśnie jest rzeczona „dolina”. Paweł Hendrich ów fenomen przenosi na grunt muzyki komputerowej, tworząc dźwięki wywołujące niepewność co do ich pochodzenia – akustycznego („naturalnego”) lub syntetycznego („sztucznego”). Bardzo prawdopodobne więc, że odbiorcy będą je ze sobą mylić. Ta zmienność okazuje się zarazem fundamentem napięcia w utworze i nawiązaniem do tytułowych nierówności.

Niespełna dekadę temu powstał bodajże najważniejszy artykuł w dzisiejszej perspektywie ujęcia zjawiska AI – Attention is All You Need. Jego autorzy zaproponowali architekturę tak zwanych transformerów, które stanowią podstawę wielkich modeli językowych (LLM), takich jak ChatGPT. Są to sieci neuronowe zawierające wiele równoległych warstw „uwagi” – stąd nazwa „multi-headed attention” – pozwalające modelowi na uchwycenie różnorodnych zależności pomiędzy kolejnymi słowami i zdaniami. Adrian Foltyn w Multi-headed p-attention zastanawia się, co gdyby tę samą ideę i matematyczne przekształcenia „uwagi” oraz transformerów wykorzystać do kontrolowanego procesu generowania tekstu muzycznego.

Wszystkich wielbicieli nowych form wyrazu w muzyce współczesnej, w tym elektroniki i nowych mediów oraz projektów łączących muzykę z innymi dziedzinami sztuki, zachęcamy do zakupu karnetu na nadchodzącą, 12. edycję Musica Electronica Nova!